Guatemala đau đầu với cuộc chiến chống tham nhũng và ma túy

Nhiều chính trị gia bị lật đổ vì tham nhũng

Ngày 12/8, nhà chức trách Guatemala đã bắt giữ 6 quan chức hải quan và cựu quan chức hải quan, cùng với những cá nhân khác, có liên quan đến mạng lưới "La Línea" (tạm dịch là "Đường dây"). Tính từ khi phát hiện đến nay, đã có gần 30 người bị bắt giữ. Đây là mạng lưới gian lận hải quan đã bị phanh phui trong một cuộc điều tra năm 2015, nhằm triệt phá một âm mưu tham nhũng hàng triệu đô la liên quan đến cựu Tổng thống Otto Pérez Molina.

Năm 2015, sau khi nhận đơn tố cáo liên quan đến hàng lậu của hải quan tại cảng Quetzal, Ủy ban Quốc tế chống lại sự vô tội ở Guatemala (CICIG) đã phát hiện vụ tham nhũng quy mô lớn được gọi là "La Línea" có sự tham gia của nhân viên Cơ quan Quản lý thuế (SAT). Các nhà nhập khẩu đã bị các quan chức thuế gây áp lực buộc họ phải hối lộ. Qua điều tra đã phát hiện các quan chức cấp cao trong chính phủ tham nhũng khiến cựu Tổng thống Otto Pérez Molina phải từ chức và bị bắt giam.

Cũng từ kết quả điều tra này mà bà Roxana Baldetti, Phó Tổng thống Guatemala, đã từ chức vào cuối năm 2015. Bà khẳng định không hề có bất cứ một dính líu nào đến SAT và "La Línea"; tên của bà đã không xuất hiện trong các cuộc trò chuyện qua điện thoại giữa các thành viên bị cáo buộc của "La Línea" mà Bộ trưởng Tư pháp và CICIG cáo buộc qua bản ghi âm.

Bà giải thích, những biệt danh sử dụng trong những cuộc giao tiếp này như "la Dos", "la Seora" và "la R" sẽ được một số người tin rằng ám chỉ đến Baldetti và cũng có thể ám chỉ bất kỳ ai, ngay cả vợ của Tổng thống Otto Perez Molina. Tiếp tục mở rộng điều tra, CICIG đã phát hiện 8 cơ quan trong Văn phòng chính phủ (Bộ Nông nghiệp, Bộ Thể thao, Bộ Y tế và chính quyền cảng...) có liên quan đến tham nhũng.

Một vụ tham nhũng cực lớn khác mà CICIG phát hiện liên quan đến chính phủ. CICIG tìm thấy nhiều tài khoản của những công ty tài trợ cho các chiến dịch bầu cử nhưng không được báo cáo. Luật Guatemala cho phép tư nhân tài trợ 10% cho quỹ bầu cử. Sau thắng lợi tranh cử, Chính phủ sẽ giao cho họ các hợp đồng xây dựng công trình công cộng. Các doanh nhân sẽ thương lượng lấy giá trị hợp đồng đề trừ đi số tiền tài trợ cho chính quyền trước đây.

Ví dụ, trong quá trình chuyển đổi từ chính phủ của Tổng thống Álvaro Colom (2008-2012) sang chính phủ của Tổng thống Otto Pérez Molina (2012-2015), rất nhiều "khoản nợ còn sót lại" được yêu cầu trả từ 5 đến 15% giá trị của các hợp đồng công trình công cộng như một khoản hối lộ. Ví dụ, công ty Odebrecht đã trả một khoản hối lộ 18 triệu đô la. Hay vụ án Cooptation of the State liên quan đến khoảng 19,5 triệu đô la.

Một nơi sản xuất cocain bị phá hủy

Để chống tham nhũng, ngày 10/7, Tổng chưởng lý Guatemala María Consuelo Porras đã bổ nhiệm Thứ trưởng José Estuardo López y López làm người đứng đầu Ban Thư ký chống tham nhũng. Trên cương vị này, López y López sẽ phối hợp với các công tố viên, phục vụ trong Ủy ban Tổng thống Chống tham nhũng và kiểm toán các hoạt động thực tiễn trong Văn phòng Tổng chưởng lý để tìm ra các dạng hành vi sai trái.

Nhưng dư luận thì không kỳ vọng việc này, bởi với tư cách là thứ trưởng, López y López bị giám sát vì bảo vệ một quan chức cấp cao. Chuyện là vào năm 2019, López y López cản trở lực lượng chức năng bắt giữ Roberto Mota Bonilla, cựu Giám đốc an ninh của Cơ quan Tư pháp (OJ) chỉ vì lý do không xác định được... danh tính.

Vụ cựu Bộ trưởng Kinh tế Acisclo Valladares Urruela tham nhũng được Bộ Tư pháp Guatemala thông báo cũng thu hút nhiều quan tâm của dư luận. Theo đó, Urruela bị tòa án cáo buộc tội rửa gần 10 triệu USD thu được từ buôn bán ma túy bất hợp pháp và các khoản tiền bất chính khác để hối lộ các chính trị gia từ năm 2014 đến năm 2018.

Urruela đã kết hợp với một trùm buôn ma túy cùng một chính trị gia và nhân viên ngân hàng để chuyển tiền đến một quốc gia Nam Mỹ khác và khoản còn lại được chuyển qua tài khoản ngân hàng ở Mỹ thông qua 2 công ty ở Nam Florida. Tiền bất hợp pháp thậm chí còn được nhét trong ba lô, túi vải thô và hộp rượu được ngụy trang thành quà tặng ngày lễ.

Trước đó, vào tháng 5/2019, các công tố viên được CICIG hậu thuẫn đã cáo buộc Valladares Urruela và các dân biểu khác đã đưa hàng triệu USD hối lộ từ năm 2012 đến năm 2015 thông qua Phó Tổng thống khi đó là Roxana Baldetti để mua phiếu bầu. Năm 2018, Baldetti bị kết án hơn 15 năm tù về các tội danh tham nhũng. Sau khi thôi chức Bộ trưởng Kinh tế, Valladares Urruela đã bỏ trốn khỏi Guatemala và hiện nay bị Interpol truy nã gắt gao.

Do tấn công vào tham nhũng có tổ chức, nhiều thẩm phán và công tố viên đã bị đe dọa bằng các hình thức khác nhau. Thẩm phán Erika Aifán, một thẩm phán chống tham nhũng, người đã chủ trì các vụ án như âm mưu gian lận an sinh xã hội trị giá 50 triệu đô la vào năm 2019, đã bị đe dọa tính mạng.

Buôn ma túy khó kiểm soát

Trong cuộc chiến chống ma túy, ngoài tiêu diệt, bắt giữ các băng đảng vận chuyển, tàng trữ ma túy. Hiện nay, quân đội đã được triển khai đẩy mạnh chiến dịch chống ma túy tại Thành phố Guatemala. Thế nhưng, dù quyết liệt đến đâu thì tình trạng buôn bán ma túy vẫn không thuyên giảm. Ví dụ như trường hợp của Los Huistas (ở Huehuetenango) đã liên kết với Sinaloa Cartel của Mexico buôn ma túy và bị bắt ở thủ đô.

Trước đó, ở Guatemala đã xảy ra vụ việc đình đám. 3 sĩ quan đã bị sát hại vào ngày 3/9/2019 tại làng Semuy 1 ở El Estor, Izabal, bởi một nhóm mà chính phủ cho rằng có liên quan đến buôn bán ma túy. Ngày hôm sau, Tổng thống Jimmy Morales tuyên bố tình trạng thiết quân luật ở 22 thành phố tự trị, một động thái đã được Quốc hội phê chuẩn.

11 ngày sau, Bộ trưởng Quốc phòng Luis Ralda cho biết, kể từ khi tình trạng thiết quân luật được ban hành, quân đội đã thu giữ 1,5 triệu cây coca và gần 223.000 cây cần sa, ngoài ra còn xác định vị trí và phá hủy bốn phòng thí nghiệm sản xuất cocaine với năng lực sản xuất giữa 300 và 500kg/ ngày. Hầu hết diện tích cây coca được trồng ở khu vực miền núi của Izabal, trên bờ biển Đại Tây Dương của Guatemala.

Theo nhận định của các cơ quan chức năng, Guatemala là nơi các tuyến đường buôn bán ma túy kéo dài từ bờ biển Đại Tây Dương của Honduras, một trong những hành lang cocaine ở Trung Mỹ hoạt động tích cực nhất trong thập kỷ qua, đến Izabal dọc theo biên giới của Guatemala với Honduras. Ma túy đi qua các tuyến đường ở Caribe cũng tràn vào cảng chính là Puerto Barrios.

Thực tế cho thấy Guatemala không chỉ là một trong những trung tâm trung chuyển, buôn bán ma túy lớn ở Trung Mỹ, mà giờ đây còn là nơi sản xuất cocaine. Bởi 4 phòng sản xuất ma túy bị phá dỡ ở Izabal sẽ cho 20-30 tấn cocaine trong 40 ngày sẽ cho giá trị giá khoảng 325 triệu đô la và ngang bằng với sản xuất ma túy ở Colombia.

Sau khi xảy ra các vụ giết người ở El Estor và nhiều động thái ngăn chặn được áp dụng, đến nay Tổng thống Morales vẫn kiên trì triển khai các lực lượng đặc nhiệm để quyết tâm dẹp nạn buôn bán ma túy. Tuy nhiên, kết quả thu được là rất thấp vì việc buôn bán, vận chuyển loại mặt hàng siêu lợi nhuận này vẫn có sức hút ghê gớm đối với nhiều đối tượng xã hội và cả người dân Guatemala.