Rào cản lớn làm tăng số người nhiễm HIV/AIDS

Cục trưởng Cục phòng, chống HIV/AIDS Nguyễn Hoàng Long - Ảnh: Thùy Chi

Nhân Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS 2014 (từ ngày 10/11 đến ngày 10/12) và ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS (1/12), phóng viên Trang tin điện tử Tiếng Chuông đã có cuộc phỏng vấn TS Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) xung quanh vấn đề này.

Thưa Cục trưởng, vì sao Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2014 lại tập trung vào chủ đề “Không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS”?

Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long: Hơn 30 năm đương đầu với đại dịch HIV/AIDS, bên cạnh nhiều thành tựu đã đạt được trong phòng, chống HIV/AIDS thì tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến nhiễm HIV/AIDS vẫn tồn tại khá phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Tại một số quốc gia vẫn còn những quy định cấm người nhiễm HIV nhập cảnh và cư trú hoặc tồn tại tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử và bạo hành giới liên quan đến HIV/AIDS.

Vì vậy, kỳ thị và phân biệt đối xử là một trong những rào cản quan trọng khiến những người có hành vi nguy cơ cao và những người nhiễm HIV không dám tiếp cận đến các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS, trong đó có các dịch vụ dự phòng, can thiệp giảm hại, xét nghiệm và điều trị HIV.

Kỳ thị, phân biệt đối xử cũng làm cho việc phát hiện người nhiễm HIV trong cộng đồng rất khó khăn. Nhiều người đã phát hiện nhiễm HIV, nhưng do lo sợ kỳ thị, phân biệt đối xử mà không dám sử dụng dịch vụ điều trị ARV...

Một số nơi, kỳ thị, phân biệt đối xử là rào cản lớn đối với việc thực hiện đầy đủ các quyền của người nhiễm HIV/AIDS, bao gồm quyền học hành, lao động... đã được pháp luật các quốc gia quy định.

Để tiến đến kết thúc đại dịch HIV/AIDS, Chương trình phối hợp về HIV/AIDS của Liên Hợp Quốc (UNAIDS) đã đưa ra Mục tiêu “ba không,” bao gồm: Không có trường hợp nhiễm HIV mới; không có người tử vong vì HIV/AIDS; và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV/AIDS.

Chính vì tầm quan trọng này, “Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS” tập trung vào chủ đề “Không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS” nhằm tăng hiểu biết của toàn xã hội về HIV/AIDS, không kỳ thị, phân biệt đối xử với những người không may bị nhiễm HIV. Qua đó, giúp những người nhiễm HIV được chăm sóc sức khỏe tốt hơn để hướng tới ngăn chặn đại dịch HIV/AIDS.

Xin Cục trưởng cho biết về thực trạng phân biệt đối xử, kỳ thị với người nhiễm HIV và nguyên nhân dẫn đến thực trạng này?

Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long: Trong nhiều năm qua, các hoạt động truyền thông, thay đổi hành vi liên quan đến HIV/AIDS đã được triển khai rộng rãi. Nhờ đó, tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử đối với HIV/AIDS được cải thiện rõ rệt.

Tuy nhiên, sự kỳ thị và phân biệt đối xử với những người nhiễm HIV vẫn còn xảy ra ở nhiều nơi, với nhiều biểu hiện khác nhau, từ ngấm ngầm đến công khai.

Tại nhiều gia đình, những người nhiễm HIV phải ăn riêng, ở riêng, sinh hoạt riêng; hoặc nếu ở chung thì những người khác trong gia đình cũng hạn chế hoặc miễn cưỡng giao tiếp với người nhiễm HIV. Có những gia đình còn cấm đoán người khác trong gia đình tiếp xúc với người nhiễm HIV hoặc tìm cách đưa người nhiễm HIV vào các cơ sở tập trung.

Tại cộng đồng, mọi người thường cấm hoặc hạn chế con cái, người thân, họ hàng tiếp xúc với người nhiễm HIV/AIDS; không sử dụng các dịch vụ, hàng hóa mà người nhiễm HIV hoặc gia đình họ cung cấp, nhất là dịch vụ ăn uống; không đến dự tang lễ của người nhiễm HIV/AIDS, hoặc không mời người nhiễm HIV đến tham dự những sự kiện hiếu, hỷ trong cộng đồng.

Có những trường hợp vứt bỏ các vật dụng mà người nhiễm HIV đã sử dụng, như cốc uống nước, bát đũa người nhiễm HIV đã dùng để ăn...

Tại các cơ sở y tế, một số nhân viên y tế cũng ngại, miễn cưỡng khi chăm sóc người nhiễm HIV/AIDS, nhất là người bệnh giai đoạn cuối với nhiều biến chứng, lở loét...

Tại nơi học tập, làm việc, người nhiễm HIV thường bị xa lánh, những người xung quanh không muốn làm việc, học tập cùng người nhiễm HIV. Có những trường hợp gây sức ép, tạo cớ để người nhiễm HIV xin nghỉ việc, nghỉ học hoặc bắt buộc thôi việc, thôi học với lý do không chính đáng.

Có nhiều nguyên nhân gây ra kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS. Nguyên nhân phổ biến nhất là do HIV/AIDS là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm dẫn đến chết người; hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chưa có vắcxin phòng bệnh nên khi nhiễm HIV thì không có cơ hội chữa khỏi, có người coi là “bản án tử hình,” “vô phương cứu chữa”.

Bên cạnh đó, do sự thiếu hiểu biết hoặc hiểu biết không đúng, không đầy đủ về HIV/AIDS. Nhiều người nghĩ rằng HIV/AIDS là bệnh rất dễ lây, kể cả qua tiếp xúc thông thường, như ăn uống chung, dùng chung đồ sinh hoạt...

Nhiều người cho rằng HIV/AIDS là gắn liền với các tệ nạn xã hội, như tiêm chích ma túy, người mua, bán dâm... Chỉ vướng vào các tệ nạn này thì mới bị nhiễm HIV/AIDS, coi HIV/AIDS là tệ nạn xã hội, nhiễm HIV là có tội, có lỗi.

Một nguyên nhân rất quan trọng nữa, đó chính là sự lo lắng, sợ hãi, không vượt qua được mặc cảm bệnh tật của người nhiễm HIV. Đã có nhiều tấm gương của người nhiễm HIV vượt qua được rào cản mặc cảm, sẵn sàng bộc lộ tình trạng nhiễm HIV của mình cho mọi người xung quanh biết, sau đó tích cực tham gia các hoạt động xã hội, xóa bỏ kỳ thị, tự mình hòa nhập cộng đồng…

Theo Cục trưởng, thời gian tới cần có những giải pháp gì để giải quyết tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS?

Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long: Trước tiên, chúng ta phải tiếp tục triển khai mạnh mẽ công tác truyền thông phòng, chống HIV/AIDS không chỉ theo chiều rộng mà hướng tới chiều sâu. Truyền thông tập trung vào việc giải thích cho người dân hiểu về khả năng lây truyền của HIV, nhất là làm rõ HIV không lây truyền qua các tiếp xúc thông thường như bắt tay, nói chuyện, ăn chung, sinh hoạt trong gia đình và xã hội hàng ngày... Chỉ có giải thích cặn kẽ trên cơ sở khoa học và thực tiễn, mọi người mới tin và không còn sợ lây nhiễm khi tiếp xúc với người nhiễm HIV.

Bên cạnh đó, rà soát, thay thế các thông điệp, hình ảnh, nhất là các pano, áp phích có tính chất “hù dọa”, làm cho người dân ghê sợ HIV/AIDS một cách quá mức. Chúng ta cần đưa các tin, hình ảnh tích cực, quảng bá các hoạt động có ích và những đóng góp của người nhiễm HIV/AIDS cho gia đình, cộng đồng, xã hội.

Cần tăng cường sự tham gia của người nhiễm HIV trong các hoạt động truyền thông. Chuyển từ việc coi người nhiễm HIV và gia đình của họ là đối tượng của truyền thông sang coi họ là chủ thể thực hiện các hoạt động truyền thông trong phòng, chống HIV/AIDS.

Song song với đó, những người nhiễm HIV/AIDS cũng phải tự vượt qua mặc cảm của mình, sẵn sàng công khai tình trạng nhiễm HIV cho người thân và cộng đồng; tích cực tham gia các hoạt động có ích để lấy được niềm tin cho bản thân và sự chia sẻ, thông cảm của những người xung quanh.

Ngoài ra, cần huy động sự tham gia của các vị lãnh đạo và những người có uy tín, người của công chúng tham gia các hoạt động truyền thông, chống kỳ thị, phân biệt đối xử, thể hiện các hành vi không kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS trước công chúng... Đây là cách truyền thông thay đổi hành vi rất nhanh và hiệu quả.

Việc rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến kỳ thị, phân biệt đối xử đối với HIV/AIDS cũng rất cần thiết. Bên cạnh đó, tăng cường thực thi pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS; tổ chức thực thi các quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong phòng, chống HIV/AIDS, bao gồm các hành vi phân biệt đối xử với người nhiễm HIV...

Xin Cục trưởng cho biết các hoạt động sẽ được triển khai trong “Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2014”?

Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long: Tháng hành động quốc gia năm nay sẽ tổ chức nhiều hoạt động ở cả Trung ương và các địa phương. Trọng tâm là hướng tới giảm kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV/AIDS.

Ở Trung ương, nhiều hoạt động thiết thực sẽ được tổ chức như: các đồng chí lãnh đạo cấp cao đi thăm và tặng quà cho trẻ em nhiễm HIV; tổ chức các buổi tọa đàm, giao lưu trực tuyến trên các phương tiện thông tin đại chúng có sự tham gia của các nhà hoạch định chính sách, người cung cấp dịch vụ và người nhiễm HIV; tổ chức các đêm diễn kịch tuyên truyền về HIV/AIDS; gặp mặt các Bộ, ngành, đoàn thể Trung ương, các phóng viên báo chí Trung ương và khu vực Hà Nội, các tổ chức Phi chính phủ trong nước và quốc tế nhân Tháng Hành động và ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS.

Đặc biệt, Lễ mít tinh và diễu hành quần chúng hưởng ứng Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS sẽ được tổ chức vào sáng 30/11 tại Sân thể thao Quần Ngựa, Hà Nội.

Tại các địa phương, lễ mít tinh, diễu hành quần chúng sẽ đồng loạt tổ chức. Các đêm giao lưu văn nghệ truyền thông phòng, chống HIV/AIDS, nhất là ở xã, phường, thôn, ấp, bản... cũng sẽ diễn ra nhằm tác động đến nhận thức của cộng đồng, góp phần chống kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS.

Bên cạnh đó, tổ chức các hội thảo chuyên đề phù hợp với bối cảnh dịch HIV/AIDS địa phương, chia sẻ kinh nghiệm, mô hình hiệu quả, các điển hình trong công tác phòng, chống HIV/AIDS; tăng cường các hoạt động truyền thông đại chúng, chú trọng đến những người dễ tổn thương, người dân sống ở vùng sâu, vùng xa và đồng bào dân tộc thiểu số.

Ngoài ra, các nhóm tự lực, nhóm đồng đẳng, cộng tác viên tại các tỉnh, thành sẽ tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ với những người dễ bị cảm nhiễm với HIV, tuyên truyền vận động tham gia và sử dụng thẻ bảo hiểm y tế trong khám chữa bệnh, tiếp tục thực hiện hành vi an toàn, tiếp cận sớm các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS…

Xin trân trọng cảm ơn Cục trưởng./.