Cần dồn tổng lực để đạt được mục tiêu 90-90-90

TS. BS. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế. Ảnh: Thùy Chi

Nhân Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS 2017 và Ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS (1/12), phóng viên Trang tin điện tử Tiếng Chuông đã có cuộc phỏng vấn TS. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế).

Xin ông cho biết, tại sao Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay lại chọn chủ đề "Xét nghiệm HIV sớm - Hướng tới mục tiêu 90-90-90  vào năm 2020”?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) đã phát động mục tiêu 90-90-90 (90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình, 90% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng virus và 90% người nhiễm HIV đã được điều trị bằng thuốc kháng virus kiểm soát được số lượng virus ở mức thấp để sống khỏe mạnh và làm giảm nguy cơ lây truyền HIV cho người khác) ở cấp độ toàn cầu để tiến tới kết thúc dịch AIDS vào năm 2030.

Các mục tiêu này có liên quan mật thiết với nhau. Từ tiếp cận với những người có hành vi nguy cơ cao và bạn tình của họ để tư vấn, dự phòng lây nhiễm HIV và tạo cơ hội cho họ tiếp cận các dịch vụ xét nghiệm HIV. Khi một người được chẩn đoán nhiễm HIV cần được kết nối với dịch vụ điều trị ARV và duy trì tốt việc tuân thủ điều trị. Nếu đạt được 3 mục tiêu quan trọng này thì chúng ta có thể phát hiện được hầu hết những người nhiễm HIV trong cộng đồng; điều trị được hầu hết những người nhiễm HIV với kết quả điều trị tốt, giảm tối đa khả năng lây nhiễm HIV cho người khác, người đã nhiễm HIV có cuộc sống khỏe mạnh, từ đó có thể đạt được mục tiêu to lớn hơn là kết thúc đại dịch HIV/AIDS vào năm 2030.

Xét nghiệm HIV sớm để biết tình trạng nhiễm HIV chính là tiền đề để đạt được các mục tiêu 90-90-90 mà Việt Nam đang hướng tới.

Chủ đề của UNAIDS năm nay “Sức khỏe của tôi, quyền của tôi”. Bởi vì, vẫn còn rất nhiều người dân ở khắp mọi nơi trên thế giới chưa được hưởng quyền về sức khỏe, đặc biệt là những người sống với HIV bị ảnh hưởng nặng nề. Nếu không được hưởng quyền về sức khỏe thì người dân không thể dự phòng lây nhiễm HIV một cách có hiệu quả hoặc tiếp cận được tới các dịch vụ chăm sóc và điều trị. Hầu hết các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) đều ít nhiều liên quan tới sức khỏe. Thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững, trong đó có mục tiêu Kết thúc dịch AIDS, sẽ phụ thuộc rất lớn vào việc bảo đảm được quyền về sức khỏe cho mọi người dân. Chỉ có lấy người dân và quyền về sức khỏe làm trung tâm cho việc phát triển y tế trên phạm vi toàn cầu thì mọi người dân mới có thể được sử dụng dịch vụ y tế chất lượng tốt, và không còn ai bị bỏ lại phía sau.ƒ

Mục tiêu 90% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm của mình được coi là mục tiêu rất quan trọng trong 3 mục tiêu 90-90-90. Xin ông cho biết, ngành y tế đang làm gì để đạt được mục tiêu này?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Tính đến cuối tháng 9/2017, cả nước phát hiện 208.371 người nhiễm HIV hiện còn sống. Số liệu này so với ước tính người nhiễm HIV trong cộng đồng chiếm 75%. Như vậy, để đạt được mục tiêu 90% người nhiễm HIV biết tình trạng HIV của mình chúng ta còn rất nhiều việc phải làm.

Hiện nay, toàn quốc có 1.345 cơ sở y tế cung cấp dịch vụ tư vấn và xét nghiệm HIV, có 128 phòng xét nghiệm HIV được phép khẳng định các trường hợp HIV dương tính tại 63 tỉnh, thành phố và 1.250 phòng xét nghiệm sàng lọc HIV ở tất cả 100% số huyện trên toàn quốc.

Để thuận tiện cho việc chẩn đoán nhiễm HIV, chúng ta đang tăng cường xây dựng các phòng xét nghiệm khẳng định HIV tuyến huyện cho các tỉnh trọng điểm bao gồm: TPHCM, Thanh Hóa, Sơn La, Điện Biên, Nghệ An, Yên Bái, Lào Cai.

Đồng thời, với việc tiếp tục mở rộng tư vấn, xét nghiệm HIV tại cộng đồng tại 15 tỉnh, thành phố. Triển khai thí điểm tự xét nghiệm HIV bằng nước bọt thông qua các tổ chức cộng đồng. Việc triển khai thí điểm xét nghiệm HIV tại cộng đồng đã tạo điều kiện mở rộng và đa dạng hóa mô hình xét nghiệm HIV, người có nguy cơ lây nhiễm HIV có cơ hội tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV. Hoạt động này cũng huy động các tổ chức cộng đồng tham gia vào quá trình giám sát phát hiện thêm người nhiễm HIV, hỗ trợ người nhiễm HIV tham gia điều trị ARV sớm. 

Xin ông cho biết, các thành tựu chủ yếu của công tác phòng, chống HIV/AIDS năm 2017?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Việt Nam đã trải qua gần 30 năm đương đầu với HIV/AIDS. Trong suốt thời gian gần 3 thập kỷ đó, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước, chúng ta đã sớm hình thành hệ thống tổ chức phòng, chống HIV/AIDS từ Trung ương tới cơ sở, đồng thời ban hành được một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật khá hoàn chỉnh từ Luật phòng, chống HIV/AIDS, Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS từng giai đoạn, các văn bản hướng dẫn Luật và hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật...  một cách đồng bộ và thống nhất áp dụng trong phạm vi cả nước.

Chúng ta đã triển khai đồng bộ từ công tác dự phòng, chăm sóc, điều trị cho đến can thiệp giảm tác hại và đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, được bạn bè quốc tế đánh giá là điểm sáng của công tác phòng, chống HIV/AIDS trên thế giới.

Công tác thông tin, giáo dục, truyền thông phòng, chống HIV/AIDS được ưu tiên chú trọng, cả chiều rộng và chiều sâu, đặc biệt là đã có nhiều giải pháp khuyến khích, tạo điều kiện để mọi người dân đều có cơ hội và đều có thể tham gia phòng, chống HIV/AIDS.

Các biện pháp can thiệp giảm tác hại dự phòng lây nhiễm HIV tiếp tục được đẩy mạnh và có nhiều kết quả nổi bật. Các hoạt động tiếp cận cộng đồng, tiếp cận đồng đẳng, truyền thông thay đổi hành vi, cung cấp và hướng dẫn sử dụng bơm kim tiêm sạch, cung cấp và hướng dẫn sử dụng bao cao su đã phát huy tác dụng.

Chúng ta đã triển khai thực hiện chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone. Chương trình điều trị Methadone đã triển khai được 302 cơ sở điều trị Methadone tại 63 tỉnh, thành phố. Tổng số bệnh nhân đang điều trị là 52.572 bệnh nhân. Nhiều mô hình hiệu quả đã được triển khai như cấp phát thuốc tại xã, mở các cơ sở điều trị tại Trung tâm cai nghiện và trong trại giam.

Chương trình chăm sóc, hỗ trợ và điều trị người nhiễm HIV đã tập trung triển khai tại 407 cơ sở điều trị, triển khai cơ sở cấp phát thuốc điều trị ARV tại 562 trạm y tế, trại giam, với các gói dịch vụ chăm sóc kết hợp giữa cơ sở y tế với dịch vụ chăm sóc dựa vào gia đình và cộng đồng. Tính đến cuối tháng 9, trên toàn quốc có trên 122.400 bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV), tăng gần 6.000 bệnh nhân so với cuối năm 2016. Triển khai phát thuốc tại trạm y tế xã cho 10.499 bệnh nhân. Dự kiến đến hết năm 2017 sẽ điều trị cho 124.000 bệnh nhân. Tỷ lệ bệnh nhân đang điều trị ARV đạt 58,1% tổng số người nhiễm HIV hiện còn sống được báo cáo.

Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cũng đã được thúc đẩy mạnh trong nhiều năm trở lại đây, với các hoạt động từ truyền thông nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, đến cung cấp các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con từ tuyến trung ương đến tuyến cơ sở... chúng ta đã làm giảm đáng kể tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con, có địa phương tỷ lệ này đã giảm xuống dưới 5% (nếu không được dự phòng thì tỷ lệ này khoảng 36-40%)... Trong 9 tháng đầu năm 2017, số phụ nữ mang thai được xét nghiệm là 982.073 lượt người và phát hiện nhiễm HIV cho 832 phụ nữ mang thai, khoảng 53% phụ nữ mang thai nhiễm HIV được xét nghiệm trong thời kỳ mang thai, 47% phụ nữ mang thai phát hiện trong thời kỳ chuyển dạ. Điều trị dự phòng HIV từ mẹ sang con cho 1.407 phụ nữ mang thai nhiễm HIV, trong số đó khoảng 844 phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị ARV trước khi có thai. Tổng số trẻ đẻ sống từ mẹ nhiễm HIV là 1.261 trẻ được tiếp tục điều trị dự phòng ARV. Trong số 808 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được làm xét nghiệm trong vòng 2 tháng sau sinh, có 15 trẻ được xét nghiệm HIV dương tính, tỷ lệ dương tính là 1,87%.

Công tác điều trị HIV ở Việt Nam đang đứng ở vị trí nào so với thế giới, xét trên cả khía cạnh độ bao phủ cũng như áp dụng các khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, thưa ông?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Theo Tổ chức Y tế Thế giới, đến cuối năm 2016, toàn cầu hiện có 36,7 triệu người sống chung với HIV, trong đó 19,5 triệu người được điều trị bằng thuốc kháng virus HIV (ARV), tương đương với 53,13% số người được điều trị ARV.

Tại Việt Nam đến hết tháng 8/2017, đã có 121.399 người đang điều trị ARV trên tổng số khoảng 209.000 người sống chung với HIV chiếm 58,1% . Như vậy, Việt Nam có tỷ lệ người nhiễm HIV được điều trị ARV cao hơn tỷ lệ chung toàn thế giới.

Song song với việc tăng nhanh độ bao phủ số người nhiễm HIV được điều trị, Việt Nam nằm trong top đầu các quốc gia áp dụng các khuyến cáo mới của Tổ chức Y tế Thế giới.

Về tiêu chuẩn bắt đầu điều trị ART, Việt Nam đã áp dụng điều trị ngay ART không phụ thuộc vào giai đoạn lâm sàng và số lượng tế bào TCD4. Nhóm này gồm 34 quốc gia, trong đó có: Mỹ, Úc, Canada, Pháp, Đức...

Áp dụng phác đồ B cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV, tức là điều trị bằng ARV cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV ngay sau khi phát hiện nhiễm, không phụ thuộc vào tuổi thai, số tế bào CD4 và giai đoạn lâm sàng. Thế giới có 87 quốc gia áp dụng phác đồ này. Về điều trị ART ngay cho cặp bạn tình dị nhiễm, 76 quốc gia đang triển khai hoạt động này. Thực hiện đo tải lượng virus thường quy, hiện có 46 quốc gia đang áp dụng.

Như vậy, mặc dù Việt Nam là nước có mức thu nhập trung bình thấp nhưng Chính phủ đã rất quan tâm đến việc chăm sóc, điều trị HIV ở điều kiện tốt nhất theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới.

Để đạt được mục tiêu 90-90-90 trong phòng, chống HIV/AIDS, theo ông, chúng tá cần định hướng công tác phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 như thế nào?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Trước tiên chúng ta cần nhanh chóng chuyển đổi việc định hướng từ phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu dựa vào viện trợ sang phòng, chống HIV/AIDS lồng ghép, phân cấp và dựa vào ngân sách trong nước. Ngân sách trong nước bao gồm ngân sách nhà nước trung ương, địa phương và bảo hiểm y tế. Dồn tổng lực để đạt được mục tiêu 90-90-90 vào năm 2020.

Thứ hai, chúng ta phải tiếp tục hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS, bao gồm cả việc ban hành văn bản mới, rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản đã ban hành kể cả Luật Phòng, chống HIV/AIDS.

Thứ ba, kiện toàn mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS bao gồm từ Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS, các phòng khám và điều trị HIV/AIDS. Lồng ghép các dịch vụ và phân cấp về tuyến cơ sở. cộng đồng các dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone, điều trị ARV.

Thứ tư, tiếp tục đẩy mạnh cung cấp dịch vụ từ truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi có hại, thực hiện hành vi an toàn dự phòng lây nhiễm HIV của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là của những người dễ tổn thương (nghiện ma túy, mại dâm, MSM, chuyển giới, người nhiễm HIV và gia đình của họ), người dân sống ở vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc ít người đến mở rộng các dịch vụ can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm phát hiện HIV và điều trị cũng như giám sát dịch.

Cuối cùng, để ứng phó khi các nguồn tài trợ quốc tế bị cắt giảm, cần phải huy động được các nguồn lực và bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS từ các nguồn khác nhau như: Nhà nước, tổ chức quốc tế, bảo hiểm y tế và cả các nguồn lực từ doanh nghiệp hoặc xã hội hóa một số các dịch vụ... để bảo đảm duy trì, mở rộng và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS.