Hiểm họa ma túy và đại dịch COVID-19

10/07/2020 16:49

Đại dịch COVID-19 lan rộng đến hầu hết mọi quốc gia và tàn phá cuộc sống con người, hệ thống y tế và nền kinh tế thế giới. Trong khi hầu hết cuộc sống của con người bị đình trệ, các băng nhóm tội phạm vẫn tìm mọi cách để thích ứng với tình hình, trong đó có tội phạm ma túy.

Cơ quan phòng chống tội phạm quốc gia Anh và Cảnh sát Bắc Ailen bắt giữ và tịch thu khối lượng ma tuý ước tính 11-12 triệu bảng Anh vào 4/6/2020

Giãn cách xã hội, các lệnh phong tỏa, kiểm soát chặt chẽ biên giới và hạn chế các chuyến bay trong giai đoạn COVID-19 liệu có thể ngăn chặn tội phạm mua bán, vận chuyển trái phép ma túy không?

Tác động của dịch COVID-19

Đại dịch COVID-19 là cú giáng mạnh vào hoạt động buôn bán ma tuý bất hợp pháp của các băng đảng, khi nhiều nước ban bố lệnh phong toả, các biên giới bị đóng cửa khiến cho hoạt động sản xuất và vận chuyển ma tuý của tội phạm bị ngừng trệ và gián đoạn.

Dọc biên giới hơn 3.000 km giữa Mỹ và Mexico, nơi có hàng tấn ma tuý được tuồn qua mỗi ngày, lưu lượng xe cộ nhộn nhịp thông quan, nhiều trong số đó vốn được những kẻ buôn lậu sử dụng làm vỏ bọc - đã không còn, thay vào đó là số lượng ít ỏi các phương tiện đi qua.

Với sự gián đoạn chuỗi cung ứng ở cả thị trường bán lẻ lẫn bán buôn, hầu như mọi loại ma tuý bất hợp pháp đều bị ảnh hưởng. Những kẻ mua bán ma túy vẫn đang tàng trữ số lượng lớn ma tuý và tiền mặt ở dọc tuyến biên giới, và thậm chí Cơ quan Phòng chống ma tuý Mỹ (DEA) còn ghi nhận cả sự sụt giảm giao dịch trên darknet.

Giá cocaine đã tăng 20% hoặc hơn ở một số thành phố của Mỹ. Heroin thì trở nên khan hiếm ở Denver và Chicago, trong khi nguồn cung fentanyl giảm hẳn ở Houston và Philadelphia. Tại Los Angeles, giá ma tuý đá đã tăng gấp đôi trong những tuần gần đây. Ma tuý tổng hợp như methamphetamine và fentanyl là những loại hàng cấm bị ảnh hưởng nhiều nhất, phần lớn là do việc sản xuất chúng dựa trên nguồn tiền chất mà các băng đảng Mexico nhập về.

Bên cạnh đó, sự suy giảm trong thương mại quốc tế trong đại dịch hiện nay cũng có thể dẫn đến tình trạng thiếu nguồn cung tiền chất rất quan trọng cho việc sản xuất heroin cũng như ma túy tổng hợp. Điển hình như nguồn cung hạn chế ở Mexico dường như đã phá vỡ việc sản xuất methamphetamine và fentanyl, trong khi ở Lebanon và Syria, việc này đang ảnh hưởng đến sản xuất captagon (một chất ma túy gây nghiện).

UNODC cho biết, số quốc gia báo cáo tình trạng thiếu nguồn cung ma tuý ở cấp độ bán lẻ sẽ dẫn đến việc giảm tổng lượng tiêu thụ ma tuý giải trí.

Tuy nhiên, sự thiếu hụt nguồn cung heroin ở châu Âu, Tây Nam Á, Bắc Mỹ và một số quốc gia ở châu Âu, có thể làm cho người tiêu dùng sử dụng các chất gây hại được sản xuất trong nước để thay thế như fentanyl và các dẫn xuất của nó. Giá cả của một số tiền chất tăng cao, ví dụ như các loại thuốc benzodiazepines đã tăng gấp đôi ở một số khu vực.

Tình trạng thiếu nguồn cung ma tuý làm gia tăng số lượng người dùng tiêm tĩnh mạch đang dùng chung thiết bị tiêm - tất cả đều có nguy cơ lây lan các bệnh như HIV/AIDS, viêm gan C và COVID-19.

Sự thay đổi của nền kinh tế toàn cầu cũng gây ra những cú sốc cung cầu lớn cho ngành công nghiệp ma túy nói chung. Dự đoán một cuộc đình trệ trong thương mại quốc tế do đại dịch sẽ diễn ra, một số kẻ mua bán ma túy khu vực Mỹ Latin đã liên tục đánh hàng trong những tháng gần đây.

Các nhân viên thực thi pháp luật châu Âu cho biết, có sự gia tăng mạnh trong việc nhập khẩu cocaine vào tháng 3 và tháng 4 với số lượng thu giữ lớn ở Antwerp, Bỉ, một trong những cảng đông nhất của lục địa. Và mặc dù nhiều sân bay quốc tế đang phải đóng cửa, các vệ tinh đã theo dõi được một luồng máy bay hạ cánh và cất cánh từ khu vực Guinea-Bissau, cho thấy có thể là một điểm trung chuyển cocaine.

Ảnh hưởng của COVID-19 đến mua bán ma tuý xuyên biên giới

Các nhóm tội phạm có tổ chức đã thích ứng nhanh chóng với những thay đổi của thị trường. Kinh nghiệm trong quá khứ đã chứng minh các nhóm tội phạm có tổ chức đã thay đổi các phương thức thủ đoạn hoạt động hoặc chuyển đổi thị trường để đối phó với việc kiểm soát của các cơ quan thực thi pháp luật trong tình hình mới.

Ví dụ, sau một vụ nổ thuốc phiện ở Afghanistan vào năm 2010 và cùngvới những diễn biến chính trị tại nước này, cần sa ngày càng được sản xuất trong nước và các nhóm buôn bán ma tuý có tổ chức gia tăng buôn bán các sản phẩm cần sa từ Afghanistan đến châu Âu. Trong quá khứ, ở một số vùng của Peru, việc trồng cocaine đã bị thu hẹp lại cùng với sự gia tăng khai thác khoáng sản trái phép để đáp ứng với việc tăng giá vàng.

Một số quốc gia đã báo cáo sự thích nghi nhanh chóng của các băng nhóm tội phạm có tổ chức với môi trường mới ví dụ Balkan, nơi các băng nhóm tội phạm có tổ chức chủ yếu liên quan đến ma tuý chuyển sang các hình thức tội phạm khác như tội phạm mạng và buôn bán thuốc giả trong giai đoạn dịch COVID-19 lan rộng.

Dự kiến các nhóm tội phạm cũng sẽ điều chỉnh các chiến lược buôn bán ma túy của mình trong khi chính quyền sở tại và các quốc gia đang thực hiện các biện pháp chống lại sự lây lan của COVID-19.

Các chiến lược sau đây có thể được các băng nhóm áp dụng tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các hạn chế áp đặt trong cuộc khủng hoảng COVID-19: Thay đổi phương thức vận chuyển và mua bán sang các tuyến ít rủi ro hơn (vẫn mở) hoặc tìm kiếm và lợi dụng các kẽ hở trong việc kiểm soát biên giới của các cơ quan chức năng; Sử dụng các phương thức buôn bán, vận chuyển thay thế, chẳng hạn như giao dịch trên darknet và sử dụng các dịch vụ vận chuyển; găm hàng và chờ dỡ bỏ các lệnh hạn chế trong trường hợp không thể mua bán và vận chuyển ma tuý. Trong trường hợp đó, thị trường sẽ được cung cấp quá mức một khi tháo dỡ các biện pháp hạn chế do COVID- 19.

Thay đổi tuyến đường và phương thức mua bán cái chết trắng

Nhận thấy những rủi ro của việc bị ngăn chặn, bắt giữ trong giai đoạn thắt chặt kiểm soát an ninh, hạn chế đi lại do COVID-19 và tính toán phương thức vận chuyển có thể khiến những kẻ mua bán, vận chuyển ma tuý thay đổi chiến thuật, các tuyến đường và phương thức mua bán, vận chuyển.

Điều này đã được ghi nhận trước đây. Ví dụ, vào năm 2015, sự chuyển hướng từ việc buôn bán heroin qua tuyến đường Balkhan (Afghanistan-Iran - Thổ Nhĩ Kỳ - châu Âu) sang tuyến đường qua Cáp-pơ được ghi nhận là một cách ứng phó với các biện pháp kiểm soát gia tăng ở Thổ Nhĩ Kỳ do dòng người di cư lớn hướng về các quốc gia trong Liên minh châu Âu.

Sự xuất hiện của buôn bán cocaine từ châu Mỹ Latinh đến châu Âu qua Tây Phi vào cuối những năm 2000 là một ví dụ khác về sự chuyển hướng trong con đường mua bán, vận chuyển ma tuý, trong trường hợp này do sự bóc lột lao động giá rẻ, quản trị yếu kém và sự gia tăng các chuyến bay giá rẻ.

Từ những kinh nghiệm trong quá khứ, những kẻ buôn bán ma túy ngày nay dường như đang tìm mọi hướng vận chuyển để vượt qua các rào cản do ảnh hưởng của COVID-19 bằng cách vận chuyển ma túy sang các tuyến đường mà chúng cho là ít rủi ro hơn.

Các báo cáo của các quốc gia thành viên và UNODC chỉ ra rằng cuộc khủng hoảng COVID-19 đã ảnh hưởng đến việc mua bán và thu giữ ma túy tại các quốc gia thành viên. Một số quốc gia đã báo cáo có sự gia tăng đáng kể trong các vụ bắt giữ ma túy, được cho là do sự gia tăng kiểm soát để phòng, chống COVID-19, trong khi các quốc gia khác đã báo cáo sự ổn định hoặc thậm chí giảm các vụ bắt giữ ma tuý. Các quốc gia khác, ví dụ như Nigeria, đã báo cáo việc tội phạm ngừng các hoạt động mua bán ma tuý trong giai đoạn COVID - 19.

Ma tuý được buôn bán theo những cách rất khác nhau tùy thuộc vào loại ma tuý và khu vực địa lý. Dữ liệu được ghi lại tại Diễn đàn giám sát ma tuý của  UNODC cho thấy các loại cocaine chủ yếu được thu giữ trên đường biển trong khi thuốc phiện chủ yếu bị bắt giữ và tịch thu trên các phương tiện giao thông đường bộ. Ma tuý tổng hợp thường được buôn bán, vận chuyển bằng đường hàng không.

Do đó, tác động lớn nhất đến việc mua bán ma túy có thể rơi vào các quốc gia mua bán, vận chuyển ma túy bằng đường hàng không. Với việc cắt giảm hoặc gần như dừng hẳn các chuyến bay, việc cung cấp các loại ma tuý có thể bị gián đoạn hoàn toàn ở một số quốc gia cho đến khi những kẻ buôn bán ma túy thích nghi và thay đổi cách thức buôn bán.

Các báo cáo của cơ quan truyền thông và thực thi pháp luật từ Iran đã chỉ ra sự gia tăng các vụ thu giữ ma tuý trong những tháng đầu năm 2020, với hai vụ bắt giữ lớn được thực hiện vào cuối tháng tư, trong số hơn 27 tấn thuốc phiện và 1,2 tấn heroin khi nước này gia tăng thực hiện các biện pháp kiểm soát COVID-19.

Trung Á, trung tâm của "tuyến đường phía Bắc", nơi trực tiếp vận chuyển và mua bán ma tuý từ Afghanistan đến Liên bang Nga, cũng có thể trở thành một khu vực nhiều thách thức hơn với những kẻ buôn bán ma túy do tăng kiểm soát biên giới để phòng, chống COVID-19.

Diễn đàn Giám sát ma túy của UNODC và Trung tâm điều phối và thông tin khu vực Trung Á về phòng chống mua bán trái phép ma tuý (CARICC) đã quan sát thấy các vụ bắt giữ lớn ở biên giới giữa Cộng hòa Hồi giáo Iran và Azerbaijan vào cuối tháng 3 năm 2020, sau khi biên giới đã bị đóng cửa.

Báo cáo của CARICC chỉ ra rằng mua bán heroin dọc theo tuyến đường phía Bắc có thể trở nên khó khăn hơn đối với các nhóm mua bán ma túy. Kazakhstan đã báo cáo một sự sụt giảm đáng kể trong các vụ bắt giữ ma túy trong ba tháng đầu năm 2020 so với năm 2019. Do các biện pháp đối phó với COVID-19 chỉ bắt đầu có hiệu lực vào tháng 3/2020 cho nên kết quả này cũng có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân khác.

Tình hình ở Trung Á và Transcaucasia đã biến động và các tuyến đường buôn bán dường như đang thay đổi nhanh chóng. Sự gia tăng các vụ bắt giữ heroin gần đây ở Ấn Độ Dương là một dấu hiệu cho thấy những kẻ mua bán ma túy có thể sử dụng nhiều hơn các tuyến hàng hải để vận chuyển heroin đến châu Âu bằng cách sử dụng tuyến đường phía Nam (Afghanistan, Ấn Độ Dương Dương - châu Phi, châu Âu).

Sự phát triển như vậy có thể đi đôi với giảm mua bán dọc theo các tuyến đường bộ, tức là tuyến Balkan và tuyến phía Bắc. Đây cũng có thể là sự thay đổi về chiến lược của các tổ chức băng đảng mua bán ma túy nhằm thích nghi với các các biện pháp COVID-19.

Buôn bán heroin xuyên biên giới chủ yếu dựa vào vận chuyển đường bộ chuyên chở từ Afghanistan, đến các thị trường chính ở châu Âu. Một ngoại lệ là tuyến đường phía Nam, bao gồm buôn bán hàng hải qua Ấn Độ Dương từ phía Nam của Cộng hòa Hồi giáo Iran và Pakistan. Tác động của các biện pháp COVID-19 đối với việc mua bán vận chuyển heroin phụ thuộc rất nhiều vào nỗ lực thực thi pháp luật của các quốc gia khi tiếp cận các tuyến đường mua bán ma túy.

Tại châu Âu, các cơ quan chức năng của Bỉ đã chỉ ra rằng việc giảm lưu lượng hàng không cụ thể là các chuyến bay nội địa và quốc tế có thể đã dẫn đến những thay đổi về cách thức buôn bán cocaine và đã quan sát thấy sự gia tăng các chuyến hàng trực tiếp bằng đường biển từ Nam Mỹ đến châu Âu.

Nhìn chung, sự gián đoạn buôn bán cocaine từ các cảng xuất phát hoặc quá cảnh ở Mỹ Latinh đến cảng đích ở châu Âu có thể bị hạn chế. Những vụ bắt giữ cocaine tương đối lớn gần đây tại các cảng châu Âu chứng minh rằng việc mua bán lô hàng cocaine lớn vẫn đang tiếp diễn.

Cơ quan tội phạm quốc gia Anh (NCA) và các đối tác thực thi pháp luật đã thu giữ 25 tấn ma túy nhóm A bao gồm: hai tấn cocaine bị tịch thu ngoài khơi Panama; bốn tấn ngoài khơi Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, hàng trăm kg heroin ở Afghanistan và Pakistan và ít nhất 15 triệu bảng Anh tiền mặt trong thời gian phong toả do dịch bệnh COVID-19.

Phương thức vận chuyển thay thế

Các biện pháp hạn chế COVID-19 có thể dẫn đến việc buôn bán bằng đường hàng không được thay thế bằng cách vận chuyển ma tuý qua bưu kiện, bưu phẩm. Ở châu Âu, cocaine được buôn bán bằng cách chuyển bưu kiện qua đường hàng không và những hạn chế quyết liệt đối với ngành hàng không trong giai đoạn COVID-19 đã dẫn đến việc những kẻ buôn bán ma tuý chuyển sang các phương thức mua bán, vận chuyển khác.

Interpol cho biết, Tổ chức này đã nhận được báo cáo từ cảnh sát Ireland, Malaysia, Tây Ban Nha và Anh xác định các tài xế giao hàng vận chuyển cocaine, cần sa, ketamine và Ecstasy đã vào những nước này. Các biện pháp phong tỏa và hạn chế hoạt động di chuyển của người dân được chính phủ nhiều nước trên thế giới triển khai trong nỗ lực ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 đã dẫn tới nhu cầu tài xế giao hàng tăng lên.

Đầu tháng 4/2020, Cảnh sát Quốc gia Tây Ban Nha đã xác định và bắt giữ 7 người giả làm tài xế giao đồ ăn ở Alicante và Valencia. Những người bị bắt ở Tây Ban Nha này đã sử dụng xe đạp, xe máy và ôtô để giao cocaine và cần sa. Ma túy đã được giấu bên trong hộp đồ ăn giao tận nhà.

Tại Ireland, cảnh sát đã thu được 8kg cocaine cũng như hai khẩu súng lục giấu trong hộp pizza. Interpol cho biết, những người đi giao hàng có thể là đồng lõa hoặc vô tình liên kết với đường dây vận chuyển. Trong một số vụ việc, tội phạm giả làm tài xế giao đồ ăn.

Các quan chức chống ma tuý nói rằng, các trùm ma túy ở khu vực Mỹ Latin đã gửi nhiều lô cocaine tới châu Âu trong những tuần gần đây, trong đó có cocaine được phát hiện trong một lô hàng mực. Động thái này diễn ra bất chấp đại dịch COVID -19 khiến hoạt động thương mại hợp pháp xuyên Đại Tây Dương bị ảnh hưởng mạnh.

Tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, mô hình buôn bán ma túy ở cấp độ bán lẻ đã chuyển sang phổ biến hơn trên các nền tảng truyền thông xã hội trực tuyến khi các biện pháp hạn chế di chuyển để chống dịch được ban hành.

Phó Tổng thư ký Ủy ban kiểm soát ma túy Thái Lan cho biết: "Chúng tôi nhận thấy có sự gia tăng buôn bán ma túy trực tuyến thông qua Facebook, Twitter, Instagram và chúng tôi cũng phát hiện rất nhiều loại ma túy được bí mật vận chuyển cho người mua thông qua các dịch vụ bưu chính, công cộng và tư nhân".

Ma túy và những làn sóng bạo lực mới trong giai đoạn COVID-19

Những ảnh hưởng đối với thị trường ma túy toàn cầu có thể chỉ là tạm thời, nhưng lại có tác động lâu dài lên tình tình tội phạm. Việc giãn cách xã hội, các lệnh giới nghiêm và khuyến khích ở tại chỗ đã không ngăn được hoạt động của các tập đoàn ma túy và băng nhóm tội phạm.

Trái lại, sự kết hợp giữa việc thiếu cảnh sát và những cú sốc cung - cầu trong thị trường ma túy đang dấy lên làn sóng bạo lực mới, đặc biệt ở Braxin, Colombia và Mexico, nơi những nhóm tội phạm tranh giành nhau miếng bánh đang bé lại. Bên cạnh đó, việc phóng thích sớm các tù nhân từ những nhà tù bạo lực tai tiếng trong vùng càng tạo nên sự bất ổn về an ninh và trật tự xã hội.

Các vụ giết người ở Brazil đã giảm ba năm gần đây nay lại gia tăng đột ngột. Tại Sao Paulo, quê hương của một trong số các tổ chức buôn bán ma túy quyền lực nhất Mỹ Latin, các vụ giết người đã tăng lên 10% từ tháng 3/2019 đến tháng 3/2020. Và tại khu vực phía Bắc Ceara, tội phạm sử dụng vũ lực (bao gồm cả giết người) cán mốc 98% chỉ trong vòng 10 ngày vào tháng 3. Các vụ bạo lực gia đình cũng được ghi nhận tăng lên đáng kể ở hầu hết các bang, chỉ tính riêng Rio de Janeiro đã tăng hơn 50%.

Mexico đã chứng kiến sự leo thang nhanh chóng về bạo lực gây ra chết người, đặc biệt ở các bang như Chihuahua, Michoacán, và nhất là Guanajuato, nơi các tập đoàn ma túy chiếm đóng. Chính quyền ở đây đã ghi nhận hơn 2500 vụ án mạng trên toàn quốc trong tháng 3, cao nhất kể từ năm 1997. Với việc lực lượng vũ trang và cảnh sát đang bận thực hiện các biện pháp kiểm soát đại dịch, hơn 200 băng nhóm tội phạm ở Mexico đang tranh giành quyền kiểm soát các tuyến đường vận chuyển ma túy và các đường ống dẫn xăng, dầu quy mô công nghiệp.

Việc gia tăng bạo lực liên quan đến ma túy một phần đến từ những thay đổi ngầm trên thị trường thế giới. Thương mại quốc tế bị đình trệ đồng nghĩa với việc các tập đoàn và băng nhóm sẽ có ít cơ hội để vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp của chúng hơn thông qua các chuỗi cung ứng toàn cầu bằng đường bộ, đường hàng không hay đường thủy. Trong khi đó, các đối tượng sản xuất ma túy tại Bolivia, Colombia, Peru và Mexico đang đấu tranh để tìm nguồn tiền chất cho việc điều chế methamphetamine, fentanyl và thậm chí cocaine.

Top