Đương đầu với cuộc chiến chống lại HIV/AIDS

Nhân Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS (1/12), Trang tin điện tử Tiếng chuông có bài phỏng vấn TS. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) về những thành quả đạt được trong công tác này.

TS. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế). Ảnh: Thùy Chi

Công tác phòng, chống HIV/AIDS thời gian qua đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, xin ông cho biết rõ hơn về những kết quả đã đạt được trong công tác này?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Trong suốt thời gian gần 3 thập kỷ đương đầu với dịch HIV/AIDS, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, chúng ta đã sớm hình thành hệ thống tổ chức phòng, chống HIV/AIDS từ Trung ương tới cơ sở, đồng thời ban hành được một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật khá hoàn chỉnh từ Luật Phòng, chống HIV/AIDS; Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS từng giai đoạn; các văn bản hướng dẫn Luật và hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật... một cách đồng bộ và thống nhất áp dụng trong phạm vi cả nước.

Chúng ta đã triển khai một cách đồng bộ công tác dự phòng, can thiệp giảm tác hại, chăm sóc, điều trị và đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, được bạn bè quốc tế đánh giá là điểm sáng trong khu vực về công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Công tác thông tin, giáo dục, truyền thông phòng, chống HIV/AIDS được ưu tiên chú trọng, cả chiều rộng và chiều sâu, dưới nhiều hình thức với nội dung phong phú, bao gồm truyền thông nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi phòng, chống HIV/AIDS, truyền thông vận động chính sách, chống kỳ thị và phân biệt đối xử. Đặc biệt, đã có nhiều giải pháp khuyến khích, tạo điều kiện để người nhiễm HIV có cơ hội tham gia công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Các biện pháp can thiệp giảm tác hại dự phòng lây nhiễm HIV tiếp tục được đẩy mạnh, có nhiều kết quả nổi bật. Các hoạt động tiếp cận cộng đồng, thông qua đồng đẳng, truyền thông thay đổi hành vi, cung cấp bơm kim tiêm sạch, cung cấp và hướng dẫn sử dụng bao cao su đã phát huy tác dụng.

Chương trình điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone đã được triển khai toàn diện. Đến cuối tháng 08/2016, Chương trình đã được triển khai tại 62 tỉnh/thành phố với 265 cơ sở và điều trị cho 50.014 bệnh nhân.

Chương trình chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV đã tập trung triển khai tại các cơ sở y tế tuyến tỉnh, tuyến huyện, với nhiều cơ sở cấp phát thuốc ARV ở tuyến xã, với các gói dịch vụ chăm sóc kết hợp giữa cơ sở y tế với dịch vụ chăm sóc dựa vào gia đình và cộng đồng. Tính đến 30/6/2016, trên toàn quốc có khoảng trên 110.000 bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc kháng virus ARV tại 407 cơ sở điều trị, tăng gần 4.000 người so với cuối năm 2015. Tỷ lệ bệnh nhân đang điều trị ARV đạt 48% tổng số người nhiễm HIV hiện còn sống được báo cáo.

Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con đã được thúc đẩy mạnh trong nhiều năm trở lại đây, với các hoạt động từ truyền thông nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, đến cung cấp các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con từ tuyến Trung ương đến tuyến cơ sở, làm giảm đáng kể tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con, có địa phương tỷ lệ này đã giảm xuống dưới 5%...

Với những nỗ lực nêu trên, trong 8 năm trở lại đây, chúng ta đã đạt được "3 giảm" là giảm số người nhiễm HIV, giảm số chuyển sang AIDS và giảm số chết vì AIDS, tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư là 0,26%. Đạt được mục tiêu của Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS là giảm tỷ lệ nhiễm HIV xuống dưới 0,3% trong cộng đồng dân cư.

Xin ông cho biết, vì sao Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2016 lại tiếp tục tập trung vào chủ đề “Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam”?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Năm 2016 là năm thứ 2 liên tiếp Việt Nam tiếp tục chọn chủ đề “Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam”. Nguyên nhân do xuất phát chủ yếu từ tình hình thực tế, dịch HIV/AIDS ở Việt Nam tuy đã khống chế ở mức dưới 0,3% trong cộng đồng dân cư được 8 năm trở lại đây. Chúng ta luôn đạt được “3 giảm”: Giảm số người mới nhiễm HIV; giảm số người chuyển sang giai đoạn AIDS và giảm số người tử vong do AIDS, tuy nhiên số người mới phát hiện nhiễm HIV hàng năm vẫn còn nhiều. Chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm 2016, chúng ta đã phát hiện được thêm 3.684 người nhiễm HIV, như vậy bình quân mỗi tháng phát hiện được 600 người nhiễm. Mặt khác, tuy số người mới được phát hiện nhiễm HIV tiếp tục giảm, năm sau ít hơn năm trước, nhưng tốc độ giảm trong những năm gần đây đang chậm lại.

Bên cạnh đó, mô hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam thay đổi từ lây truyền chủ yếu “qua đường” máu (tiêm chích ma túy) sang “đường” quan hệ tình dục không an toàn; những người nhiễm HIV mới trong giai đoạn hiện nay không còn tập trung trong nhóm có hành vi nguy cơ cao như trước đây, sự lây nhiễm HIV đã và đang xảy ra nhiều trong nhóm những người dễ bị tổn thương như vợ, bạn tình của người nhiễm HIV, vợ/bạn tình của người tiêm chích ma túy. Điều đó có nghĩa, mặc dù chúng ta đã làm giảm được tốc độ lây lan của HIV, nhưng dịch HIV/AIDS vẫn diễn biến khó lường và tiềm ẩn các yếu tố có thể gây bùng nổ dịch nếu chúng ta không có những biện pháp ứng phó toàn diện và quyết liệt hơn. Do vậy kiểm soát sự lây nhiễm HIV trong cộng đồng, tiếp tục làm giảm nhanh, tiến tới thực hiện thành công mục tiêu 90-90-90 vẫn là ưu tiên của Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030.

Khẩu hiệu của Tháng hành động năm nay, đặc biệt chú trọng vận động người nhiễm HIV/AIDS tham gia BHYT, là cách tốt nhất giúp họ điều trị liên tục suốt đời và giảm gánh nặng chi phí điều trị, xin ông cho biết tình hình triển khai BHYT cho người nhiễm HIV/AIDS hiện nay?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Hiện nay, tỷ lệ người nhiễm HIV có Thẻ BHYT bình quân chỉ đạt khoảng 40%, chỉ bẳng 1/2 so với mức 79% chung của cả nước. Các nguyên nhân khiến tỷ lệ người nhiễm HIV có Thẻ BHYT thấp gồm có: Điều kiện kinh tế rất khó khăn, không có tiền mua Thẻ BHYT; nhiều người nhiễm HIV sống lang thang, không có hộ khẩu, không có nơi cư trú ổn định nên không được hưởng các chính sách hỗ trợ BHYT của Nhà nước (kể cả người nghèo); nhiều người lo sợ bị kỳ thị, phân biệt đối xử nếu tham gia BHYT...

Theo ước tính, từ năm 2017 bắt đầu thực hiện chi trả thuốc ARV từ nguồn BHYT, chiếm khoảng 15% số bệnh nhân; tăng dần trong những năm tiếp theo và phấn đấu đạt 70% bệnh nhân điều trị HIV/AIDS được thanh toán qua BHYT vào năm 2020. Nếu thực hiện được theo lộ trình này, kinh phí cho thuốc ARV từ nguồn BHYT chiếm 1.050 tỷ đồng, chiếm 36,0% tổng kinh phí ARV.

Bộ Y tế coi BHYT là nguồn tài chính cơ bản và bền vững để điều trị ARV cho người bệnh HIV/AIDS trong thời gian tới, khi viện trợ cắt giảm.

Trong thời gian qua, Bộ Y tế đã nỗ lực phối hợp với các bộ, ngành liên quan chuẩn bị các điều kiện cần thiết để sớm thực hiện chi trả điều trị HIV/AIDS qua BHYT, cụ thể: Chỉ đạo các địa phương, các cơ sở khám chữa bệnh HIV/AIDS tăng cường truyền thông, cung cấp thông tin cho người bệnh, gia đình và cộng đồng về tầm quan trọng, cách thức tham gia và quyền lợi khi tham gia BHYT đối với người nhiễm HIV/AIDS; chỉ đạo các địa phương kiện toàn các cơ sở điều trị HIV/AIDS theo hướng lồng ghép vào hệ thống khám, chữa bệnh chung, bảo đảm các điều kiện để BHYT có thể chi trả cho điều trị HIV/AIDS.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 15/2015/TT-BYT hướng dẫn quy trình khám, chữa bệnh BHYT cho người nhiễm HIV/AIDS, chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng hướng dẫn về mua sắm, đầu thầu và thanh toán thuốc ARV sử dụng nguồn BHYT; xây dựng văn bản hướng dẫn các địa phương hỗ trợ người nhiễm HIV tham gia BHYT theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam theo hướng bảo đảm 100% người nhiễm HIV có Thẻ BHYT.

Xin ông cho biết, các hoạt động trọng tâm sẽ được triển khai trong Tháng hành động?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Tháng hành động quốc gia sẽ được Trung ương đến địa phương tập trung truyền thông theo chủ đề “Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam”.

Đối với Trung ương, phối hợp với các đơn vị tổ chức một số sự kiện lớn như: Phối hợp với Hội nhà báo Việt Nam tổ chức giải báo chí toàn quốc về HIV/AIDS lần thứ 5. Đây là hoạt động tổ chức 2 năm một lần. Mục đích khuyến khích các phóng viên báo chí tăng cường truyền thông phòng, chống HIV/AIDS và lựa chọn ra những tác phẩm tiêu biểu để trao giải. Lễ trao giải được tổ chức vào ngày 9/12/2016, tại Bắc Ninh.

Phối hợp với UBND thành phố Đà Nẵng tổ chức mít tinh và diễu hành hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2016 và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS năm 2016. Tổ chức ngày 27/11/2016 tại Đà Nẵng, với quy mô 2.000 người tham dự, gồm có các đồng chí lãnh đạo Đảng và nhà nước, lãnh dạo và các thành viên Uỷ ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma tuý mại dâm, các đại biểu đại diện các ban ngành Trung ương, lãnh đạo Bộ Y tế, đại diện các Vụ Cục thuộc Bộ Y tế; UBND thành phố Đà Nẵng và các đại biểu đại diện các tầng lớp nhân dân thành phố; các cơ quan thông tấn báo chí, đại diện đại biểu của 63 tỉnh/thành phố.

Sau Lễ mít tinh, diễu hành các đại biểu tham dự Hội nghị triển khai Quyết định số 2188/QĐ-TTg ngày 15/11/2016 của Thủ tướng Chính phủ quy định việc thanh toán thuốc kháng virus được mua sắm tập trung cấp quốc gia sử dụng nguồn quỹ khám bệnh, chữa bệnh BHYT và và hỗ trợ người sử dụng thuốc kháng virus HIV. Đây là chủ trương quan trọng nhằm ứng phó kịp thời để duy trì và tăng số người nhiễm HIV được điều trị sau khi các nguồn tài trợ quốc tế rút đi.

Phối hợp với Mạng lưới người nhiễm HIV Việt Nam (VNP ) tổ chức sự kiện trao giải thưởng Dải băng đỏ tại TPHCM. Đây là lần thứ 2, Giải thưởng Dải băng đỏ được tổ chức nhằm chống phân biệt kỳ thị với người nhiễm HIV/AIDS và nâng cao hình ảnh, vị thế, vai trò của người sống với HIV và nhóm dễ bị tổn thương, với chủ đề “Bảo hiểm y tế với người sống với HIV và các nhóm dễ tổn thương”. Lễ trao giải sẽ được tổ chức tối ngày 25/11/2016 tại TPHCM, do PEPFAR tại Việt Nam hỗ trợ.

Phối hợp với một số tỉnh, thành phố tổ chức lưu diễn vở kịch "Ba trong một" phần 2 tại một số địa phương, do PEPFAR tại Việt Nam tài trợ Nhà hát kịch Việt Nam dàn dựng, biểu diễn. Vở kịch đem đến những thông điệp nhân văn nhằm chống phân biệt kỳ thị với người nhiễm HIV/AIDS, người nghiện ma túy và người mại dâm và vận động người nhiễm HIV tham gia BHYT. Vở kịch sẽ được biểu diễn tại Hà Nội, Nghệ An, Hà Tĩnh, Đà Nẵng.

Phối hợp với Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức Hội thảo thường niên về "Tăng cường hợp tác giữa các tổ chức xã hội với các đối tác trong phòng, chống HIV/AIDS". Mục đích nâng cao vai trò và vị thế của các các tổ chức xã hội, góp phần thực hiện mục tiêu chung 90-90-90 trong phòng, chống HIV/AIDS.

Theo ông, chúng ta cần làm gì để tiếp tục kiểm soát dịch bệnh trong giai đoạn tới?

TS. Hoàng Đình Cảnh: Trước tiên chúng ta cần nhanh chóng chuyển đổi hoạt động phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu dựa vào viện trợ sang hình thức lồng ghép, phân cấp và dựa vào ngân sách trong nước bao gồm ngân sách trung ương, địa phương và BHYT. Dồn tổng lực để đạt được mục tiêu 90-90-90 vào năm 2020.

Chúng ta cần phải tiếp tục hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS bao gồm: Việc ban hành văn bản mới, rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản đã ban hành, và Luật Phòng, chống HIV/AIDS...

Kiện toàn mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS từ Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS, các phòng khám và điều trị HIV/AIDS tại các tỉnh/thành. Lồng ghép các dịch vụ và phân cấp về tuyến cơ sở, cộng đồng các dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị Methadone, điều trị ARV.

Tiếp tục mở rộng các dịch vụ can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm phát hiện HIV và điều trị, cũng như giám sát dịch song song với việc đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi có hại, thực hiện hành vi an toàn dự phòng lây nhiễm HIV của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt những người dễ tổn thương, người dân sống ở vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc ít người.

Cuối cùng là huy động các nguồn lực và bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS từ các nguồn khác nhau như Nhà nước, tổ chức quốc tế, BHYT và các nguồn lực từ doanh nghiệp hoặc xã hội hóa một số các dịch vụ…để bảo đảm duy trì, mở rộng và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS khi các nguồn tài trợ quốc tế bị cắt giảm...