Tác dụng phụ của thuốc ARV và cách khắc phục
Hiện nhờ có các thuốc kháng virut (ARV) mà cuộc sống của người nhiễm HIV được kéo dài hơn. Tuy nhiên các thuốc này lại có nhiều tác dụng phụ. Vì vậy chỉ dùng cho bệnh nhân "có chỉ định". Không phải tất cả người nhiễm HIV đều được chỉ định điều trị bằng ARV. Chỉ định điều trị phải dựa vào giai đoạn lâm sàng hoặc số tế bào lympho, CD4; hoặc để điều trị dự phòng phơi nhiễm, dự phòng lây truyền từ mẹ sang con.
Khi dùng các thuốc này bệnh nhân có thể gặp một số tác dụng phụ sau:
Buồn nôn: Hay gặp khi dùng các thuốc zidovudine (ZDV), stavudine (d4T), didanosine (ddI); abacavir (ABC), tenofovir (TDF), indinavir (IDV), saquinavir (SQV), lopinavir (LPV), ritonavir (RTV). Để hạn chế tác dụng phụ này, có thể cho uống thuốc trong bữa ăn. Tuy nhiên IDV và ddI không nên dùng trong bữa ăn vì ảnh hưởng tới hấp thu và chuyển hoá thuốc.
Tiêu chảy: Thường gặp khi dùng các thuốc: TDF, SQV, LPV, RTV. Khi bị tiêu chảy cần bù nước điện giải đầy đủ bằng đường uống (oresol) hoặc đường truyền nếu nặng. Có thể phải dùng các thuốc chống tiêu chảy để hạn chế tiêu chảy tạm thời.
Đau đầu: Có thể gặp khi phác đồ điều trị có các loại thuốc như: ZDV, lamivudine (3TC), IDV, SQV, LPV. Có thể dùng thuốc giảm đau thông thường như paracetamol để giảm bớt đau đầu cho người bệnh.
Đau bụng, khó chịu ở bụng: Thường gặp khi dùng các loại thuốc sau: ddI, ABC, SQV cần theo dõi kỹ, nếu đau liên tục cần tới cơ sở y tế nơi cấp thuốc để được hướng dẫn thêm, thậm chí phải thay thế thuốc khác hoặc đổi phác đồ.
Nổi ban đỏ, ngứa: Các loại thuốc: ddI, 3TC, ABC, EFV, NVP, LPV có thể gây dị ứng. Nhẹ thì có biểu hiện ban đỏ rải rác, ngứa... hết khi điều trị bằng kháng histamin; nhưng cũng có thể bị dị ứng nặng như hội chứng Stevens Johnson, Lyell có thể đe dọa tính mạng (có thể gặp khi dùng các thuốc: EFV, NVP ). Khi bị dị ứng thuốc nặng cần ngừng thuốc ngay và điều trị tích cực tại các trung tâm y tế có đủ điều kiện.
Rối loạn giấc ngủ, gặp ác mộng: Hay gặp biểu hiện này khi dùng các thuốc sau: EFV, 3TC. Nên dùng vào buổi tối, trước khi đi ngủ. Các triệu chứng này thường không kéo dài. Có thể dùng các loại thuốc an thần, thuốc hỗ trợ để ngủ tốt hơn.
Ngoài ra, một số độc tính, tác dụng phụ khác của thuốc ARV có thể gặp khi điều trị:
Bệnh lý thần kinh ngoại vi: Biểu hiện rối loạn cảm giác ngoại vi, chủ yếu là ở đầu chi, đi lại khó khăn. Thường gặp khi dùng d4T, ddI, các thuốc kháng retrovirus non-nucleosid. Cần dùng vitamin B liều cao, nếu nặng phải thay thế thuốc.
Viêm tụy: Gặp khi dùng ddI, d4T. Cần dừng ngay thuốc và thay bằng ZDV.
Phân bố lại mỡ: Khi dùng ddI, thuốc ức chế proteases. Biểu hiện tăng tích tụ mỡ ở ngực, bụng, lưng, gáy; teo mô mỡ ở cánh tay, cẳng chân, mông, má.
Độc cho gan: NVP, EFV, ZDV và thuốc ức chế proteases rất độc với gan, gây huỷ hoại tế bào gan, tăng men gan. Cần ngừng thuốc nếu có tăng men gan gấp 5 lần bình thường.
Độc với thần kinh trung ương: Biểu hiện lẫn lộn, rối loạn tâm thần, trầm cảm thường xảy ra khi dùng EFV. Cần dừng và thay thế thuốc khi bệnh nhân có vấn đề về tâm thần, thần kinh.